Wonen en Stedelijke ontwikkeling

Samenvattend:

• Meestal worden 65+ers tot de oudere levensfase gerekend. Verreweg het grootste deel daarvan binnen onze gemeente woont zelfstandig en meestal ook in de normale woningvoorraad.
• Soms ontstaat er een zorgvraag of behoefte aan een specifieke woonvorm. Op verder gevorderde leeftijd neemt het aandeel in speciale seniorenwoningen toe. In Nijmegen wonen daarnaast circa 1.200 65+ers in een instelling zoals een verpleeghuis.
• Nieuwe generaties ouderen vertonen andere woonwensen en ander woongedrag: langer thuis, vaker belangstelling voor ruimer en mooier (koop)wonen en soms voor een geclusterde woonvorm.

Wat onder “ouderen” wordt verstaan is al net zo divers als de groep zelf. Het CBS rekent (meestal) personen van 65 jaar of ouder tot deze levensfase, maar er zijn ook definities die bijvoorbeeld van 55+jr uitgaan. Ouderen vormen op de woningmarkt de grootste – en groeiende aandachtsgroep:

• De Nijmeegse bevolking is gemiddeld jonger dan die van onze regiogemeente, maar feitelijk ook sterk vergrijsd met een hoog aandeel ouderen en een sterk gestegen gemiddelde leeftijd. Lang niet alle ouderen (65-plussers) hebben een zorgvraag en/of behoefte aan een specifiek soort woning, maar dit soort aspecten vraagt wel maatschappelijke aandacht.
• De stadsdelen Nijmegen-Zuid (gebouwd in de jaren '50 en '60) en Dukenburg (rond 1970) zijn het meest vergrijsd binnen onze stad. In het 80’er jaren gebied Lindenholt is het aandeel middelbare leeftijd, tussen 45 en 69 jaar, erg hoog (bron: Gemeente Nijmegen, 2024).
• Binnen onze gemeente wordt tot 2035 een grote groei bij de groepen zeventigers en tachtigers verwacht, dit wordt wel ‘verwitting’ genoemd. De grote geboortegeneraties uit de jaren 1946-1965 schuiven deze leeftijdsfases in en zorgen voor een toename van 40% bij de 70+-ers (bron: Gemeente Nijmegen, 2024).
• Deze nieuwe generaties veranderen het karakter van de groep oudere Nijmegenaren. Zij zijn hoger opgeleid, hebben een hoger inkomen en zijn vaker woningeigenaar. Verreweg de meesten zijn zeer tevreden over hun huidige woning en woonomgeving en niet hulpbehoevend.
• Als het gaat om zingeving vindt een groot deel van de ouderen dat het leven betekenis en doel heeft: 72% van de 50-64 jarigen, 80% van de 65-74 jarigen en 74% van de 75+ers versus 77% van alle Nijmegenaren (bron: Gezondheidsmonitor GGD 2022). Tegelijkertijd loopt de ervaren gezondheid terug naarmate inwoners ouder worden; van de Nijmegenaren van 16 tot 50 jaar voelt 83% zich (zeer) gezond, van de 50-74-jarigen circa 70% en van de 75-plussers 56% (bron: Gemeente Nijmegen, Burgerpeiling 2023). Binnen de oudere levensfase ontstaan daarmee vaker een zorgvraag of behoefte aan een specifieke woonvorm.
• Meer informatie over de Nijmeegse bevolking (inclusief prognoses) is te vinden in een ander deel van deze Stads- en Wijkmonitor: Bevolking.

De woonsituatie van Nijmeegse ouderen karakteriseren we als volgt:

• Ruim de helft van de Nijmeegse 65+ers is alleenstaand, overigens net als de gehele populatie. Ook zien we naar verhouding veel oudere stellen zonder (thuiswonende) kinderen, ruim vier van de tien oudere huishoudens in 2022. Van de 85+ers is bij benadering driekwart alleenstaand (bron: Monitor Huisvesting aandachtsgroepen, via waarstaatjegemeente.nl).
• De Nijmeegse seniorenhuishoudens (65+) wonen voor de overgrote meerderheid in de normale woningvoorraad.
• De Monitor Huisvesting Aandachtsgroepen laat zien dat er in Nijmegen ca 1.200 65+ers in een instelling zoals een verpleeghuis wonen (1.195 personen in 2022). We noemen dit wel ‘ouderen in institutionele huishoudens’.
• Nijmeegse ouderen wonen vergeleken met het landelijke beeld vaker in corporatiehuurwoning (45,4% versus 32,6% landelijk in 2022) en minder vaak in koopwoning (46,4% versus 58,7% landelijk, bron: Monitor Huisvesting aandachtsgroepen, via waarstaatjegemeente.nl).

Figuur: Woning 65+ers naar type eigendom. Bron: Monitor Huisvesting aandachtsgroepen, via waarstaatjegemeente.nl (cijfers 2022).

Specifieke ouderenwoningen zijn bijzonder geschikt vanuit het oogpunt van wonen met zorg of een beperking:

• Uit het wat oudere Woononderzoek (CBS 2018) komt naar voren dat de jongste groep Nijmegenaren (55-64-jarigen) nauwelijks in een woning bedoeld voor ouderen woont (1% in 2018).
• Op verder gevorderde leeftijd neemt het aandeel in seniorenwoningen toe. In 2018 woont 6% van de 65-74-jarigen en 21% van de 75-plussers in een Nijmeegse woning bestemd voor ouderen.
• Het aandeel ouderen dat in een woning woont speciaal bestemd voor ouderen neemt steeds verder af (bron: Woonsituatie en woonwensen van 55-plussers, gemeente Nijmegen 2022).
• In de afsluitende paragraaf gaan we dieper in op de “geschiktheid” van woningen en woonomgeving voor ouderen.

De eerder beschreven nieuwe generaties ouderen vertonen andere woonwensen en ander woongedrag:

• Steeds meer ouderen wonen langer thuis. Dit geldt ook voor 85-plussers, die dat vaak met ondersteuning vanuit de wijkverpleging doen. In meerderheid kiezen ouderen voor aanpassen van de huidige woning in plaats van verhuizen (bron: Woonbehoefteonderzoek 2022 Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen, Companen 2023).
• Mocht de woning in de toekomst (toch) niet passend zijn vanwege gezondheids- of ouderdomsklachten kiezen Nijmeegse 55-plussers er vaker voor om hun woning geschikt te (laten) maken dan voor het verhuizen (40% tegen 22%, bron: Woonsituatie en woonwensen van 55-plussers, gemeente Nijmegen 2022).
• Mocht er toch verhuisd gaan worden, dan kiest een groot deel van de jongere ouderen nog steeds voor een stap naar ruim en mooi wonen. De aanwezigheid van een tuin is nog steeds gewenst, neemt wel af naarmate de leeftijd toeneemt. Van de 55-64-jarigen wenst 81% een tuin, van de 75-plussers ruim de helft (51%). Van de 75-plussers in het stadspanel geeft 73% bij verhuizing de voorkeur aan een (regulier) appartement (bron: Woonsituatie en woonwensen van 55-plussers, gemeente Nijmegen 2022). Al met al blijft de vraag naar regulier wonen het grootst (bron: Woonbehoefteonderzoek 2022 Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen, Companen 2023).
• Samenhangend met de al genoemde generatiewissel die gaande is gaat de voorkeur van ouderen vaker uit naar een koopwoning. Men is vertrouwd met eigenaarschap, is soms hypotheekvrij en kan overwaarde verzilveren. Ook zijn er ook ouderen die bewust kiezen voor een stap naar een middeldure levensloopgeschikte huurwoning (bron: Woonbehoefteonderzoek 2022 Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen, Companen 2023).
• Ouderen geven geregeld aan geïnteresseerd te zijn in woonconcepten waar zij met leeftijdgenoten en gelijkgestemden kunnen samenwonen. De komende jaren zal de vraag naar geclusterd wonen voor ouderen naar verwachting toenemen: bij elkaar gelegen zelfstandige wooneenheden voor ouderen (55 +), vaak buiten en binnen gemakkelijk toegankelijk, voorzien van een gemeenschappelijke ontmoetingsruimte en vaak met mogelijkheden voor zorg- en/of servicediensten (bron: Woonbehoefteonderzoek 2022 Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen, Companen 2023).

“Nultredenwoningen” zijn normale, zelfstandige woningen die bereikbaar zijn zonder trap te lopen (extern toegankelijk) en waarin de keuken, badkamer, toilet en minimaal 1 slaapkamer zonder trappen te bereiken zijn (intern toegankelijk):

• Uit een gemeentelijke peiling onder 55-plussers bleek dat 18% in een nultredenwoning woonde (bron: Woonsituatie en woonwensen van 55-plussers, gemeente Nijmegen 2022).
• Bij twee derde van de oudere Nijmegenaren zijn er (nog) geen specifieke aanpassing in de (reguliere) woning doorgevoerd, maar bij de 75-plussers geeft 60% woningaanpassingen aan. Meest gangbaar zijn voorzieningen in de badkamer of een gelijkvloerse bad- en/of slaapkamer (bron: Woonsituatie en woonwensen van 55-plussers, gemeente Nijmegen 2022).
• Er wordt ook wel een ruimer begrip van geschiktheid gebruikt, waarbij ook woningen die met een investering tot 10.000 euro geschikt te maken zijn voor wonen met een beperking meetellen. Veel gangbare eengezinswoningen voldoen aan die voorwaarde. Dan valt binnen de gemeente Nijmegen het percentage 55+ huishoudens in (potentieel) geschikte woningen met 88% in 2022 veel hoger uit. Ruim 11% van de 55+ huishoudens woont in een niet-geschikte woning (Bron: CBS Microdata, ABF).
• Ook de geschiktheid van de woonomgeving is van belang. Als binnen 500 meter twee van een bepaalde set basisvoorzieningen voorhanden zijn, wordt een adres als geschikt voor 55+ huishoudens betiteld. In Nijmegen woont ruim de helft (51%) van de 55+ huishoudens op zo'n geschikt woonadres (Bron: CBS Microdata, ABF).
• Gecombineerd (geschikte woning, geschikte omgeving) verkeert 43% van de Nijmeegse 55+ huishoudens in een levensloopbestendige situatie. Nog eens 46% zit in een geschikte woning, maar verder weg van voorzieningen. Een kleine groep Nijmegenaren, in deze benadering met circa 4% een kleine 1.500 huishoudens, woont in 2022 niet levensloopbestendig qua woning en nabijheid basisvoorzieningen (Bron: CBS Microdata, ABF).