Werk en Inkomen

Na de coronacrisis is het aantal mensen in de bijstand een aantal jaar gedaald. Maar sinds begin 2023 stijgt het aantal mensen in de uitkering weer.
Vergeleken met Nederland als geheel zijn er in Nijmegen veel mensen met een bijstandsuitkering. Onder hen veel alleenstaanden (70%), maar ook 1- en 2-oudergezinnen. In totaal wonen 2.500 Nijmeegse kinderen in een uitkeringsgezin.

Het op het eerste gezicht misschien simpele gegeven van het aantal bijstandsuitkeringen kan op veel manieren bepaald worden:

• Tel je alleen uitkeringen P-wet, of reken je ook aanverwante uitkeringen als IOAW, IOAZ en BBZ mee?
• Tel je uitkeringen aan dak- en thuislozen of bewoners van instellingen mee?
• Kijk je naar het aantal uitkeringen op een bepaald moment, of over een bepaalde periode, breng je achteraf correcties aan?
• Tel je alleen uitkeringen tot de AOW-leeftijd of ook uitkeringen aan ouderen?
• Tel je het aantal uitkeringen, of het aantal volwassenen dat van een uitkering afhankelijk is?
• Daarnaast spelen nog allerlei administratieve keuzes (bijv. kijk je naar datum van registratie, of naar datum van geldigheid van de uitkering).

In verschillende statistieken en publicaties worden verschillende definities gehanteerd.
Voor Nijmegen geldt dat op 1 januari 2025 er volgens een smalle definitie (alleen P-wet tot AOW-leeftijd, zonder bewoners van instellingen en mensen zonder vast adres, ongeveer 6.300 bijstandsuitkeringen werden verstrekt. Volgens een bredere definitie (incl. IOAW/IOAZ, incl. bewoners instellingen en adreslozen) zijn dat er ongeveer 7.000. Bij deze 7.000 uitkeringen/huishoudens zijn ongeveer 7.800 volwassenen betrokken.

Figuur: Samenstelling bestand bijstandsuitkeringen tot AOW-leeftijd, 1-1-2025. Bron afdeling Inkomen, gemeente Nijmegen.

De start van de coronacrisis in maart 2020 zorgde voor een flinke stijging van het aantal mensen in de bijstand, met ongeveer 400 tot bijna 7.500 in juli 2020. Vanaf mei 2021 tot begin 2023 was er (door de krapte op de arbeidsmarkt) sprake van behoorlijke daling. Het laatste 2 jaar is het aantal uitkeringen weer toegenomen. Het aantal bijstandsuitkeringen op 1 januari 2025 (7.000) nog steeds onder het niveau van de coronatijd.

Figuur: aantal bijstandsuitkeringen (Pwet, IOAW/IOAZ en BBZ, instellingen en dak- en thuislozen) in Nijmegen. Bron: Dashboard Sociaal Domein.

In Nijmegen ligt het percentage bijstandsuitkeringen ruim boven het landelijk gemiddelde. Dit is in bijna alle grotere steden het geval. Ook vergeleken met de andere Nederlandse kennissteden is het Nijmeegse cijfer iets bovengemiddeld: er zijn er 3 waar het percentage nog hoger is dan in Nijmegen, en 4 die gunstiger scoren.

Figuur: Aantal bijstandsuitkeringen (algemene bijstand tot AOW, zonder IOAW en instellingbewoners/dak- en thuislozen) als % bevolking 20-65. Bron: CBS, jan 2024.

De lijn in de ontwikkeling van het bijstandscijfer in Nijmegen is vergelijkbaar met die in Nederland en in de andere (kennis)steden: pieken rond 2017 en 2020, gevolgd door dalingen. De stijging van de laatste 2 jaar is in Nijmegen sterker dan landelijk en in de andere kennissteden.


Figuur: ontwikkeling bijstandsuitkeringen (algemene bijstand tot AOS, zonder iOAW en instellingbewoners/dak en thuislozen) Nijmegen en kennissteden, 2011=100. Bron: CBS.

In 2020 stroomden veel mensen de bijstand in, als gevolg van de coronacrisis. De arbeidsmarkt bleek echter krap, wat zich in 2021 uitte in ook een hoog aantal uitstromers: onder de nieuwe instromers van 2020 waren er relatief veel met redelijke kansen op de arbeidsmarkt; zij vonden weer tamelijk vlot werk.
De instroom in 2021 en 2022 was een stuk lager dan in 2020, en ook lager dan de uitstroom.
In 2024 is de instroom groter dan in de jaren daarvoor. Hoewel de uitstroom hoger is dan in 2023 is die nog steeds flink lager dan in het "topjaar" 2021. Het verschil tussen in- en uitstroom is groter dan in de vorige jaren: de bijstandspopulatie groeit.

Figuur: In- en uitstroom bijstandsuitkeringen per maand. Bron: dashboard Sociaal Domein.

Het beëindigen van een uitkering kan verschillende redenen hebben.

• De laatste 2 jaar is het aantal mensen dat uitstroomt naar werk een stuk lager dan in 2021 en 2022. Ongeveer 45% van de uitstroom is naar werk.
• De andere redenen komen minder vaak voor: 17% van de beëindigingen van de uitkering is omdat de ontvanger uit Nijmegen weg verhuist, 13% omdat de ontvanger AOW gaat krijgen
• Opvallend is het kleine aantal beëindigingen vanwege start studiebeurs (of het hoge aantal in 2021).

Figuur: Uitstroomredenen bijstand. Bron: dashboard Sociaal Domein.

Zicht krijgen op de instroomredenen is wat lastiger: er is een grote groep (ongeveer een derde) waarvan alleen maar "andere reden" is vastgelegd. Blijkbaar zijn er veel instroomredenen die niet makkelijk onder te brengen zijn bij de voorgeformuleerde categorieën.
Het aflopen van een arbeidscontract of WW-uitkering is voor ongeveer een kwart van de instromers de reden bijstand te starten. Zij komen dus vanuit een werksituatie.
Voor de overige instromers zijn er andere redenen. 16% van de instroom in 2024 is vanwege het verhullen van de gemeentelijk taakstelling opvang statushouders. Deze groep is veel groter dan eerdere jaren.
Daarnaast zijn  er ook redelijke aandelen (rond 10%) beëindiging van een ander inkomen (vermogen, arbeidsongeschiktheid), verhuizing vanuit een andere gemeente waar al bijstand werd ontvangen en beëindiging studie.

Figuur: Instroomredenen bijstand. Bron: dashboard Sociaal Domein

Op 1 januari 2025 werden er in Nijmegen zo'n 7.000 bijstandsuitkeringen verstrekt. Een deel van die uitkeringen gaat naar een grote, vaste kern: 54% van de uitkeringen loopt al langer dan 5 jaar, twee derde langer dan 3 jaar.

Figuur: Bijstandsuitkeringen naar duur uitkering, stand 1-1-2024. Bron: klantbeeld afdeling Inkomen.

Vanzelfsprekend neemt het aandeel mensen dat al lang in de bijstand zit toe met het stijgen van de leeftijd: van de 55+ers met een bijstandsuitkering heeft driekwart al langer dan 5 jaar een uitkering.

Tussen eind 2021 en eind 2024 is het project "Doe je mee" uitgevoerd. Het doel van dit project was een open gesprek met de bijstandsontvangers die al lang buiten beeld van de gemeente waren te voeren: op welke leefgebieden is ondersteuning nodig, is een vervolg richting vrijwilligerswerk of betaald werk mogelijk?
Voor dit project zijn 3.500 bijstandsontvangers uit Nijmegen uitgenodigd, met 2.900 is daadwerkelijk een of meer gesprekken gevoerd.
De gesprekken werden door de bijstandsontvangers zeer gewaardeerd (klanttevredenheid 9,1) en leiden tot meer inzicht in de grote groep mensen die de vaste kern van de bijstand vormen. Voor maar heel weinig van hen is betaald werk een op korte termijn haalbare optie (4%), een wat grotere groep is verwezen naar de participatiecoach om hen te begeleiden tot meer deelname aan de maatschappij.
Voor verreweg de grootste groep is doorstroming naar (vrijwilligers)werk  op dit moment niet haalbaar. Vaak heeft dat te maken met veel andere/samenhangende problemen: voor hen moet zorg geregeld/bewaakt worden of er is sprake van kortdurende problematiek.
Daarnaast zijn er ook herkenbare groepen die zelf aangeven geen ondersteuning te willen hebben of ondanks verschillende oproepen niet verschenen zijn op de gesprekken.

Figuur: resultaten Doe je mee Nijmegen, bron: WBRN

Als je kijkt naar de huishoudensvormen onder de cliënten van de P-wet/bijstandsuitkering dan valt een aantal zaken op:

• De grootste groep binnen de uitkeringsontvangers zijn oudere (55+) vrouwen; het aantal vrouwen 55+ in de bijstand is duidelijk hoger dan het aantal mannen uit de oudste leeftijdsklasse. Maar ook het aantal alleenstaande oudere mannen in de bijstand is hoog.
• Alleenstaande moeders hebben ook een groot aandeel in de uitkeringsontvangers: 13%, ongeveer 900 huishoudens.
• Bij de alleenstaande tot 34 jaar, in totaal zo'n 1.500 uitkeringen, gaat het vaker om mannen (ongeveer 65% van de alleenstaande jongeren) dan om vrouwen. De groei van het aantal uitkeringen in 2024 is bijna volledig toe te schrijven aan de toename van het aantal jonge mannen met een bijstandsuitkering.
• 2-oudergezinnen en 2-persoonshuishoudens vormen een minderheid onder de uitkeringsontvangers.

4
Figuur: Huishoudenssamenstelling cliënten met bijstandsuitkering, 1-1-2025. Bron: klantbeeld afdeling Inkomen.

Ruim 1.300 (1- en 2-ouder)gezinnen ontvangen een bijstandsuitkering. Tot deze gezinnen horen rond de 2.500 minderjarige kinderen. Dit betekent dat ongeveer 9% van de Nijmeegse kinderen in een uitkeringsgezin leeft. Dit is een stuk hoger dan in Nederland als geheel, waar 6% van de kinderen in een uitkeringsgezin woont. Vergeleken met de kennissteden is het percentage gemiddeld.
Het aandeel kinderen dat in een bijstandsgezin woont is sinds 2016 aan het dalen.

Figuur: Aandeel minderjarige kinderen dat in bijstandsgezin woont, op 31-12. Bron: CBS Jeugdmonitor Open data.

In het Sociaal Statistisch Bestand 2024 is voor de bevolking van 1-1-2024 het gebruik in 2023 van 18 (gemeentelijke) regelingen op het gebied van inkomen, werk, zorg of jeugd per huishouden geïnventariseerd.
Van de zelfstandig wonende huishoudens in Nijmegen maakt 24% gebruik van een of meer gemeentelijke inkomensregelingen (bijzondere bijstand, kwijtschelding, de energietoeslag etc.) en/of heeft een bijstandsuitkering.
Zowel in 2023 als 2024 is het aantal huishoudens dat gebruik maakt van een inkomensregeling heel erg hoog, doordat in deze jaren de energietoeslag werd uitgekeerd, waar heel veel huishoudens voor in aanmerking kwamen. De huishoudens die gebruik maken van een inkomensregeling zijn veel meer dan gemiddeld te vinden in regelingen op de terreinen zorg (WMO), werk (re-integratietrajecten) of jeugd (leerplicht, VSV, etc.).

Figuur: Welk deel van huishoudens is bekend in regelingen rond jeugd, werk of zorg. Bron: SSB 2024.

• Meer dan 30% van de huishoudens in inkomensregelingen maakt ook gebruik van zorg, tegenover 14% gemiddeld voor alle huishoudens.
• Ongeveer 9% is te vinden in regelingen rond werk, bij een gemiddelde van 3%.
• Ook het aandeel in jeugdregelingen (9%) is hoger dan gemiddeld voor alle huishoudens (6%).